Жай заттар және күрделі заттар. Жай заттарға мысалдар

Алтың жай затқа жатады, себебі бір ғана алтыңның атомдарынан құралған. Ал ас тұзы күрделі зат болады, себебі ас тұзы натрий мен хлордың атомдарынан құралған.

Хлорсутек, сутек, су, хлор, аммиак, хлор, метан, йод сәлем осылардың қайсы қарапайым қайсы күрделі зат екенің ажыратып бере аласызба?

 

Жай заттар тек бір ғана химиялық элементтің атомынан тұрады, ал күрделі заттар бірнеше түрлі атомдардан құралған. Күрделі заттар жай заттарға ыдырауы мүмкін. Мысалы су 2000 Цельсий градуста сутегі мен оттегіне бөлінеді.

Заттар молекулалар мен атомдардан құралған.

Атомнан тұрады

Химиялық синтез деп аталады. Мысалы көміртегі оттегіде жанса, пайда болған зат, көмірқышқыл газы күрделі зат, себебі оның құрамында оттегі және көміртегі бар.

Фольга жай затқа жатады, бұл алюминий металынан жасалады. Фольганың жылтыр беті жылуды сақтау үшін пайдалынады. Шыңы болса бұл күрделі зат болады.

Жай заттардың аңықтамасы жоғарыда жазылған:

Жай зат дегеніміз бұл тек қана бір түрлі атомдардан құрылған заттар. Мысалы мыс, темір, алюминий сияқты металдар жай заттарға жатады.

Біріншіден жай заттардың жалпы саны шектеулі, бар жоғы 400-дей. Күрделі заттар болса күн сайын синтезделеді, жасалады. Мысалы жыл сайын - пластмассалардың мындаған жаңа түрлері, маталардың мындаған жаңа түрлері жасалады. Ал жай затты түзу қиын. Себебі жай зат бір ғана атом түрінен құралады, ал күрделі заттар сан түрлі атомдардан құралады, сондықтан көп күрделі заттар құра аламыз. Күрделі заттардың ұзын саны бірнеше милоннан асты.

Екіншіден күрделі заттың қасиеті бұның құрамына енетің атомдарынан тәуелсіз бола алады. Мысалы су оттегі және сутегі деген екі жай заттан, екі газдан түзеледі. Су болса сұйық зат. Ал жай заттардың қасиеті көбінесе бұны түзген атомға байланысты болады. Мысалы мыс металының физикалық және химиялық қасиеті бұны құрған мыс атомдарындай.

Алтын бұл металл. Сәнді әшекейлер жасауда қолданылады. Және бұл жай зат. Қатты күйінде болады. Тоқ пен жылуды жақсы өткізеді, металдық жылтырға ие. Ас тұзы бұл ұнтақ, суда еритің зат. Бұл күрделі зат. Алтын суда ерімейді. Су болса бұл сұйық зат. Және күрделі заттарға жатады.

Жоғарыда су молекуласының суреті көрсетілген. Судын құрамына сутегі мен оттегі элементтері кіреді. Екі сутегі элементі бір оттегі элементімен қосылып суды құрайды. Формуласы - H₂O, оқылуы аш екі о (латынша).

Темір сульфиді бұл екі заттан құрылған - темірден және күкірттен, сондықтан күрделі затқа жатады. Күкірт ұнтағы жай затқа жатады, себебі күкірт деген атом бар. Йод ерітіндісі де күрделі затқа жатады, себебі бұнда су мен йод бар. Ауа да күрделі затқа жатады, себебі ауада сан түрлі газдар бар, мысалы азот, оттегі, көмірқышқыл газы. Сутек атомы бұл жай затқа жатады, сутегі деген атом бар емес пе.

Екеуі де атомдар мен молекулалардан құралады. Жай заттарда атомның бір түрі ғана бар болса, күрделілерде бірнеше түрлі атомдар бар болады

Жауабын жоғарыда жазғанмын:

Біріншіден жай заттардың жалпы саны шектеулі, бар жоғы 400-дей. Күрделі заттар болса күн сайын синтезделеді, жасалады. Мысалы жыл сайын - пластмассалардың мындаған жаңа түрлері, маталардың мындаған жаңа түрлері жасалады. Ал жай затты түзу қиын. Себебі жай зат бір ғана атом түрінен құралады, ал күрделі заттар сан түрлі атомдардан құралады, сондықтан көп күрделі заттар құра аламыз. Күрделі заттардың ұзын саны бірнеше милоннан асты.

Екіншіден күрделі заттың қасиеті бұның құрамына енетің атомдарынан тәуелсіз бола алады. Мысалы су оттегі және сутегі деген екі жай заттан, екі газдан түзеледі. Су болса сұйық зат. Ал жай заттардың қасиеті көбінесе бұны түзген атомға байланысты болады. Мысалы мыс металының физикалық және химиялық қасиеті бұны құрған мыс атомдарындай.

Жай заттар бұл бірдей атомдардан ғана құрылғандары. Мысалы алтын жай затқа жатады. Жай заттар ыдырамайды. Алтынды қанша қыздырсақ та, жандырсақ та ол ыдырамайды. Ал резенкеніз күрделі затқа жатады, себебі бұл зат жанғанда күл, түтін бөлінеді. Яғни резенке бірнеше затқа ыдырайды.

Бұлардың екеуі де атомдардан құралған. Күрделі заттар бірнеше атом түрінен, ал жай заттар бір ғана атом түрінен құралады. Жоғарыдағы комменттерге берген жауаптарымды оқыныз

Күкірт бұл жай зат, бір ғана атом түрінен құралған. Ағаш пен мұнай бұл күрделі заттар. Осы заттар жанғанда түтін, күл қалады. Яғни бұлар жанғанда бірнеше заттар бөлінеді.

Жай заттар жанғанда бір қосылыс түзіледі. Мысалы сутегі бұл жай зат, бұны оттегінде жақсақ су пайда болады. Бір ғана зат пайда болады. Ал мұнайды не пластмассаны оттегінде жақсақ бірнеше зат түзіледі, мысалы күл мен түтін. Себебі мұнай бұл күрделі зат. Бұл айырмашылығы.

Ұқсастығы болса, зат жаңғанда әдетте энергия бөлінеді.

Йод бұл жай затқа жатады. Оған қоса бұл заттың спирттегі ерітіндісі де бар (бұл күрделі затқа жатады), бұны медицинада кең қолданылады. Жараны осы йодтың ерітіндісімен залалсыздардырады (дезинфекциялайды).

Жай заттар - мыс, қорғасын, темір, оттегі газы, сутегі газы, күкірт, йод, көміртегі және басқалары.

Күрделі заттар - су, пластмасса, резенке, ағаш, сүт, айран, бал, ет, спирт, бензин, керосин, пластик, қағаз, тері, жіп.

Жай зат бұл бір ғана атом түрінен құралған заттар. Мысалы мыс не темір. Ал күрделі заттар бұр бірнеше түрлі атомнан құрылады.

Хлорсутек хлордан және сутегінен тұрады, яғни екі атом түрінен құралған сондықтан бұл күрделі зат боп табылады, сутек жай затқа жатады (сутегі деген атом бар), йод жай затқа жатады (йод ерітіндісі бар, бұл күрделі зат), азот жай затқа жатады, аммиак күрделі затқа жатады, хлор жай затқа жатады, метан күрделі затқа жатады.

Сәлеметсізбе!

Оттегі, сутегі, азот жай заттарға жатады. Су, көмірқышқыл газы, тұз қышқылы күрделі заттарға жатады.

M молярлық масса заттың M_r салыстырмалы молекулалық массасына тең:

M = M_r

Бұны мына молярлық масса сабағында қараңыз.

Көміртегі CO₄  салыстырмалы молекулалық массасын табайық:

M_r = 12 + 4*16 = 12 + 64 = 76 (көміртегінің (C) 12 ал оттегінің (O) 16 екенің Менделеев кестесінен қарай аласыз)

M = M_r = 76

Жауабы: Көміртегі оксидінің молярлық массасы 76 г/моль.

Саламатсызба!

Ас тұзы иондық байланысқа ие. Na⁺ + Cl^- = NaCl. Натрий металының оң зарядталған ионы (катионы) мен хлордың теріс зарядталған ионы (анионы) бірігіп тұзды құрайды.

Сәлеметсізбе!

Екеуі де жай заттар.

Саламатсызба!

Металдар жай заттарға жатады. Мысалы темір, аллюминий, мыс, қорғасын, қалайы сияқты металдар жай заттар боп табылады.

Саламатсызба!

Иә, көмірқышқыл газы күрделі зат боп табылады.

Ал хлорше? Қарапайым затпа?

Саламатсызба!

Иә, хлор да жай зат.

Саламатсызба!

Су жай зат боп табылады. Сутегі мен оттегі молекулаларынан тұрады. Бәрі білетін H₂O.

Саламатсызба!

Иә, H₂SO₄ күрделі зат боп табылады. Формуладан көрініп тұрғандай осы зат - сутегі, күкірт және оттегіден құралған.

Ассалаумағалеукум!

Сізді түсінбедім. Сабаққа қоса комменттерді қараныз. Ол жерде көп жауап бар.

Ассалаумағалеукум!

Сізді түсінбедік. :)

Армысыз ба!

Көмірқышқыл газы көміртегі мен оттегіден құралған. Оның молексуласында екі түрлі атом бар. Демек көмірқышқыл газы күрделі затқа жатады.